Max Harris İngiltere’nin intikam pornosuna yönelik nasıl yasal düzenlemeler yaptığını diğer Milletler Topluluğu ülkeleri ile karşılaştırarak açıklıyor.
İnternet yeni norm ve uygulamaları beraberinde getiriyor. İnternetin yaygın kullanımı ile yorumcuların işaret ettiği gibi uyarı mesajları da giderek yaygınlık kazanıyor. Sosyal medya üzerinde iletişim muhtemelen insanların birbirlerinin yüzlerini görmediği için daha iğneleyici ve daha az duyarlı olabilir. Ve belki de en endişe verici olan ise özel cinsel içerikli resimlerin kötü şekilde paylaşımındaki artış. Akıllı telefonlarla beraber bu resimleri çekmek ve paylaşmak çok kolay bir hale geldi.
Oyuncu Jennifer Lawrece’ın 2014 yılında iCloud hesabının hacklenmesi sonrasında çıplak resimlerinin medyaya sızması bu konu üzerine dikkatleri çekti. Bundan sonra Tyler Clementi felaketi gündeme geldi. Rutgers Üniversitesi öğrencisi18 yaşındaki Clementi bir adamla ilişkiye girmesi oda arkadaşınca görüntülenip Twitter’da paylaşılınca intihar etmişti.
İntikam pornosu olarak bilinen durum bir çeşit özel resimlerin kötü bir amaçla paylaşılmasıdır. Bu durum bir ilişkinin bitmesi sonrası özel resimlerin internette bazen de porno sitelerinde paylaşımını kapsar. Holly Jacobs, erkek arkadaşının özel görüntülerini intikam pornosu yayınlayan bir siteye koyması sonrasında 2012 yılında Siber İnsa Hakları İnsiyatifi’ni (CCRI) ve İntikam Pornosuna Son kampanyasını başlattı. CCRI yaptığı araştırmaya göre her 10 eski sevgiliden 1 tanesi özel resimleri internete yüklemek için eski sevgilisini tehdit ediyor. Bu tehditkar sevgililerin yüzde 60’ı resimleri daha sonra internete yüklüyor. Mağdurların yüzde 90’ı ise kadın.
İntikam pornosunun zararları oldukça belirli. Mağdurların akıl sağlığı bozukluğu, erkeklerle ilişkiye girmekten çekinme, stres yüzünden alkol problemi ve kilo kaybı gibi sorunlarla karşılaştığı belirtiliyor. CCRI’ın araştırmasına göre intikam pornosu mağdurlarının yüzde 93’ü ciddi duygusal sorunlarla uğraşıyor.
Denetimsiz internet dünyasını konusunda, parlamentolar neler yapıyor?
Bitmez tükenmeyen kampanya, avukat ve müdafaa desteği sonrasında İngiliz Parlamentosu, 12 Şubat 2015’te yürürlüğe giren 2015 Ceza ve Mahkeme Yasası’nı kabul etti. Bu yasa cinsel içerikli resim ve görüntülerin ifşa edilmesi durumunda iki yıla kadar hapis cezası suçunu getiriyordu. Yeni cezanın 6 ana unsuru var:
- İfşa etmek- Ne şekilde olursa olsun başkasına, birisine vermek, göstermek ya da yaymak olarak tanımlandı.
- Özel- Alışıla gelmemiş şekilde bir çeşit kamuda görülmesi anlamında
- Cinsel- Kamusal alanda temelde jenital ya da cinsel olarak tanımlanacak şeyleri göstermek
- Resim ya da görüntü- negatifler, değiştirilmiş görüntüler ya da resim ve görüntü olarak dönüştürülebilecek verileri içeriyor.
- Resimde ya da görüntüdeki kişinin onayı olmaksızın
- Birisine acı vermek amacıyla- ifşaya neden olmanın doğal sonucu olarak
Bu yasa diğer genel durumlara ek olarak üç ana konuda istisna sağlıyor. Öncelikle bir kişinin yakalanması ile bir suçun araştırılması ya da ortaya çıkarılması engelleniyorsa bu istisna olarak görülüyor. İkincisi, eğer görüntüler kamu yararına basın için bir malzeme olarak açığa çıkarılmışsa kişiler mahkumiyetten istisna sayılabilir. Üçüncüsü, suçlanan kişilerin görüntüleri bir mükâfat olarak ortaya çıkarması istisna sayılabilir. Biraz uygunsuz bir açıklama olmakla beraber son madde büyük ihtimalle görüntüler için para ödenmesi ve kamu malı olmasını kastediyor.
Yasanın bu kısmı olumlu bir gelişmedir. Mağdurlara giderek artan bir konuda koruma sağlıyor ve yasanın uygulanması konusunda polis ile savcılara açık bir şekilde rehberlik ediyor. Buna karşın yasada en az üç konuda belirsizlikler var:
- ‘Niyet’ kavramının tanımı oldukça dar. Niyetin var olduğuna yönelik yasal bakış açışı niyetin olduğuna yönelik belirli kanıtların olup olmadığı kapsar. Ayrıca bu bakış açısına göre ortamdaki olay ve eylemlerden durumun doğal sonucu ile yasanın olası sonuçları olarak bir niyet var olduğu açıktır. İngiliz hukuku ikinci yaklaşımı intikam pornosu kapsamında değerlendirmez. Dolayısıyla mağdurlara suçlunun akli durumuyla ilgili bağlantı kurarak mağdurları zor durumda bırakır.
- Cinsel kavramına çok dar ve en iyi ihtimalle belirsiz bir anlam verilmiştir. Yasa kamudaki jenital bölge fotoğraf ve görüntülerini cinsel olarak tanımlar. Makul bir kişinin cinsel olarak neyi düşündüğüne de atıf yapar. Bu açıdan sadece yargıç ve diğer kişilerin bu hassas kelimeyi doğru yorumlayabileceğini farz edebiliriz. Fakat burada bir tehlike de var: Yasada yazıldığı kadarıyla bazı cinsel içerikli resimler bu kapsamda değerlendirilmeyecektir. Ayrıca makul kişi ölçüsü çoğunlukçu toplumsal görüş açısından yasalarda değişmez şekilde keskin olmadığı nedeniyle eleştirilmiştir.
- Basın için bir malzeme kavramı da manipüle edilmeye açıktır. Malzemeleri basan kişinin malzemelerin kamu yararına olduğuna yönelik makul bir kararı olması zorundadır. Bu noktada bazı sakıncalı görüntüler bir blogta yayınlanmış olsa da basın için bir malzeme olarak tanımlanabilir. İfade özgürlüğü kamu yararı sayılabilir. Bu, varsayımsal bir tehlike ya da mağdurlar için bir engel olup olmayacağı konusundaki tartışma devam edecektir.
İngiliz hukuku dünya hukuku ile nasıl mukayese edilir? İntiham pornosu ile ilgili yasalar Japanyo ve Filipinler dahil olmak üzere dünyanın birçok yerinde kabul edildi. Kanada, ABD, Avustralya ve Yeni Zelenda’daki düzenlemeler İngiltere ile büyük benzerlik içerdiği için belki bu ülkelere bakmakta yarar var. ABD’de birçok eyalet, ki bunlardan ilki Kaliforniya’ydı, genelde çok yaygın olan mağdurun selfie çekmesi durumunu yasa da istisna tutması nedeniyle ağır şekilde eleştirilmişti. “Kanadalıları Çevrimiçi Suç Yasasından Korumak” olarak adlandırılan Kanada’ki yasal düzenleme rıza olmadan resim paylaşmak olarak farklı bir şekilde tanımlanmıştı fakat, İngiltere’dekine benzer tartışmalar da olmuştu. Hatta bazı yorumcular Kanadaki intikam pornosu vakaların özel hukuk ya da telif hakları konularıyla ilgili yasalar ile daha iyi ele alınacağını söylüyordu. Yeni Zelanda’da bir kişinin zarar vermek amacıyla dijital bir iletişim paylaşmasına azami iki yıla kadar hapis cezası öngören Zararlı Dijital İletişim Tasarısı’nı kabul etmek üzere. Yeni Zelanda’da yasa daha geniş şekilde kaleme alındı. Yasa hakimlerin içeriğin yayılımı, mağdurun durumu ve çevre koşulları gibi durumların etkisine bakarak karar vermesini öngörüyor. Böyle bir yasal düzenleme her davanın farklı unsurlarına göre hassasiyet içeriyor fakat birçok açıdan mağdurlar için ciddi belirsizleri de beraberinde getiriyor (özellikle avukat ve hakimlerin hükmü uygulamasında). Avustralya’daki Victoria eyaletinde de benzer sorunlarda bir yasa var. Yasa mahrem resimlerin toplumsal değerlere aykırı olarak üçüncü kişilere kasıtlı olarak yayılmasına yasaklıyor. Toplumsal değer kavramı hakimler için yabancı değil. Fakat bu belirsiz kavram hakimlerin toplumsal değer algısındaki farklılık nedeniyle tutarsız kararlara neden olabilir. Genel olarak İngiltere’nin intikam pornosu yasası diğer ülkelere kıyasla daha güçlü gözüküyor.
Bazıları İngiltere’deki taciz yasası ya da güveni suiistimal gibi yasaların yeterli olduğunu söylüyor. Mağdurların tutarlı şekilde değerlendirildiği bir yasa haksız muamele hukukuna göre tercihlidir. Böylece mağdurun dava açmasının maliyetini üstlenmek zorunda bırakmaz. Uluslararası Yazarlar Birliği (PEN) ve Article 19 örgütü, ihanet pornosu yasası ile ifade özgürlüğünün çiğnendiğini düşünüyor. Yasa kaleme alınış şekliyle gazetecilik malzemesine genişçe (kimilerine göre çok fazla) yer veriyor. İntikam pornosu vakalarının merkezindeki durumlar kişisel tatmin, doğruyu arama ve demokratik görüş için beyanat içermiyor. Bazıları ayrılmanın travma ve öç alma gibi süreçleri de kapsadığını belirterek intikam pornosusun meşru olduğunu iddia edebilir. Bu görüş, yukarda bahsedilen intikam pornosu ile ilişkili zararları görmezden geliyor. Kanada Ceza Yargılaması Derneği yeni intikam pornosu yasasının cezaevlerindeki doluluk oranını arttırdığını belirterek yasaya itiraz etti. Özellikle İngiltere olmak üzere bu meşru bir itiraz. Bu suçun hapis cezası kısa olacaktır. Asıl nokta ise suçun nasıl cezalanacağıdır, ceza olup olmayacağı değil.
İngiltere’deki intikam pornosu yasası mağdurları korumak ve değişen sosyal davranışlara yasaların hazır olduğunu göstermek için önemli bir girişim. Ann Olivarius’un dikkat çektiği failin bakış açısı ve eylemini meşrulaştıracağı için intikam pornosu kavramı üzerinde yeniden düşünmek yerinde olabilir. Holly Jacobs sanal tecavüz kavramını önererek diğer bir ismin “kasıtlı paylaşma” olabileceğini söylüyor. Dilin ötesinde, bu görüntüleri içeren internet sitelerini ve bu tip paylaşımların yaygınlaşmasına neden olan kültürel değişimi de hedef almak gerekir.
Max Harris, Oxford Üniversitesi All Souls Koleji ödüllü araştırmacısı
