John Lloyd, Batı medyasının çatışmaya yönelik haberciliğinin tarihini ve zayıflığını inceliyor ve iyileştirilmesi için bir yol öneriyor.

İsrail ile ilgili yazı yazmak ya da yayın yapmak tartışmaya davet demek. Eylül 2014’de BBC Radyosu’nda İkinci Dünya Savaşı’ndan itibaren Batı medyasının İsrail üzerine haberciliğiyle ilgili yaptığım bir program kimileri tarafından takdir edildi, kimileri tarafından ise lanetlendi – lanetleyenlerin çoğu kendilerini Yahudi diasporasının üyeleri olarak tanımlıyordu.

İsrail ve diasporadaki sivil toplum dünyadaki en çetin ve tartışmacı sivil toplumlardan biri: programda yer alan BBC Ortadoğu editörü Jeremy Bowen haberciliğiyle ilgili aldığı şikayetlerin %99’unun Yahudiler tarafından yapıldığını söyledi. Filistin tarafından gelen yegane şikayetlerden biri Yaser Arafat’ın makamından gelmiş ve yasal yöntemlere başvurma tehdidinde bulunmuştu (bu sonuçta olmadı).

Antisemitizmle suçlanmak hoş bir şey değil: kimliği bilinmeyen bir muhabir “John Lloyd programı sadece İsrail’in aleyhine değil, tüm Yahudilerin aleyhine o kadar saptırdı ve Arap şiddeti için o kadar mazeret üretti ki, benim için antisiyonistlikten antisemitizme kaçtı” diye yazmıştı. Oğlum Yahudiliğine memnuniyetle sahip çıktığı için (annesi Yahudi), ki bunu yaptığı için memnunum, bu benim için daha da hoş olmayan bir durum haline geliyor. Fakat İsrail’de, diasporada ve diaspora için taşınan riskler yüksek ve bu sebeple tutkulu bir hoşgörüsüzlük de kaçınılmaz oluyor.

Fakat bu değişiyor: Arap dünyasında birçok devlet kendi medyasını sıkı sıkıya kontrol etse de, kamusal alanda eskisinden çok daha fazla tartışma yapılıyor. New York Times yazarı Thomas Friedman son makalelerinden birinde Lübnanlı Şii Hanin Ghadar’ın Lebanon Now sitesinde Ağustos ayında yazdığı bir yazıdan şöyle bir alıntı yaptı: “Bizim medyamız ve eğitim sistemlerimiz yarattığımız canavardan sorumlular… Çocuklarımıza inkar sanatını öğretmektense hatalarımızdan nasıl ders çıkarabileceğimizi öğretmemiz gerekiyor. Eğitimci ve gazetecilerimiz bireysel hakların önemini anlamaya başlayıp vatandaş olmakta başarısız olduğumuzu kabul ettiklerinde, özgürlük için umutlu olmaya başlayabiliriz; onu çok yavaş elde etsek de.”

Batı’da İsrail üzerine yapılan haberciliğe yönelik görüşler tartışmanın polemiksel doğasını yansıtıyor. İsrail’in radikal eleştirmenleri – ki bunların bir kısmı Yahudi düşmanı olarak adlandırılabilir, bir kısmı da kendileri Yahudidir – yapılan yayınları önemli derecede, ve bazen ciddi derecede, İsrail yanlısı olarak görüyorlar. Gerçek Yahudi düşmanlarının azınlıkta olan bir kısmı ise dünya basınının Yahudiler tarafından kontrol edildiği klişesini kullanmaktan hoşlanıyorlar. Geniş bir genelleme yaparsak, demokratik solun yayınlarının belli ölçüde İsrail’e eleştirel baktığını; demokratik sağınkilerin ise desteklediğini söyleyebiliriz.

Mesela Almanya’da ülkenin en popüler gazetesi Bild’i çıkaran güçlü Springer grubunun misyon beyanında İsrail’e destek var – bütün gazetecilerin de bunun altına imza atması gerekiyor. Springer grubunun beş editöryel ilkesinden ikincisi ise “Yahudiler ve Almanlar arasında uzlaşmayı teşvik etmek ve İsrail vatandaşlarının temel haklarını desteklemek”.

Daha az görünür olan ise bunun İsrail devletinin kuruluşundan hemen sonraki yılların tam tersine bir duruma dönmüş olduğu. 1950 ile 1970ler arasında, solcular İsrail’i sosyalist bir toplum olarak gördüler – kooperatiflerle çalışan, eşitlikçi kibbutzların ekonominin merkezinde olduğu, sosyalist İşçi Partisi’nin yönetimde olduğu bir toplum. Sağcı birçok yayın ise bu topluma daha şüpheci ve hatta düşmanca bir tavırlarla yaklaşıyordu.

En azından Birleşik Krallık’ta asıl mücadele alanı haber kaynakları arasında en popüler olan radyo ve televizyon yayıncılığında: bu bağlamın içinde de kamunun sahibi olduğu yayın kuruluşu BBC. Bu sebeple kanalın Ağustos ve Eylül 2014’de Gazze’deki silahlı çatışmalar ile ilgili yayınları özellikle diaspora tarafından yakından takip edildi ve eleştirildi. Bunun bazı sebeplerini irdelemek gerekiyor.

‘Mecra mesajın kendisidir’: Marshall McLuhan’ın çok alıntılanan bu sözü elbette farklı yorumlara açık. Benim yorumuma göre televizyonun gösteri ve görsel dramaya öncelik verdiğini bize anlatıyor. Size, izleyiciye, “hikayeyi anlatan resimleri” sunuyor – gazete yazıları ya da makalelerde olduğu gibi okuyucunun metin üzerinden kendi resimlerini oluşturmasına izin vermek yerine.

BBC’nin yayını, başka görsel basın organlarında olduğu gibi, Gazze’de özellikle çocuk ve kadınlar başta olmak üzere ölen ve yaralanan sivillerin trajedisine öncelik verdi. Birleşmiş Milletler ölen Gazzeli sayısını 2000’in çok üzerinde veriyordu. Çatışmalarda ölen İsrailli sayısı ise (çoğunlukla İsrail Savunma Kuvvetleri’nin (IDF) askerleri olmak üzere) 70’den az olduğuna göre verilen kayıplardaki asimetri açıkça görülüyordu.

Diaspora ve İsrail’den gelen eleştiriler çoğunlukla Hamas’ın diktatöryel bir örgüt olduğu ve şiddet yoluyla itaat sağladığı algısına dayanıyordu. Örgütün IDF muhbirleri olduğu iddia edilen 20’ye yakın genç adamı vurduğu açıkça ispat edildi; daha az belgelenen ise Hamas karşıtı göstericilerin öldürülmeleri, muhalefetin bastırılması ve İsrailliler tarafından evlerinin ateş hattında olduğu duyurulan insanların bile evlerinde kalmaları için uygulanan dışarı çıkma yasağıydı. Benim BBC haber bültenlerinde okuduklarım bu görüşlere bir ölçüde doğruluk kazandırıyor gibiydi ama tek tük gözlemler hiç bir şekilde kanıt olarak sunulamaz.

Benim BBC’deki programımda benimsediğim yaklaşım İsrail’in liberal gazetesi Haaretz yorumcusu Ari Shavit’in ‘My Promised Land’ (Benim Kutsal Topraklarım) kitabından ilham alıyordu. Shavit kitapta iki trajediyi ele alıyor. Birincisi ve karşılaştırılamayacak kadar büyük olanı Soykırım ve ondan kurtulan Avrupalı Yahudiler için savunulabilir bir toprak bulma gerekliliği; ikincisi ise Filistinlilerin ‘Nakba’ (Büyük Felaket) olarak adlandırdıkları ve 1940 ve 1950lerde gelen Yahudiler tarafından birkaç sene içerisinde 700,000 Filistinlinin yerinden edilmesi.

Bu iki önemli olay İsrail ve Filistinlilerin çatışmalara dair çelişen anlatılarının temelinde yatıyor: ikisi de kendi bağlamlarının medyanın sunduğu hikayenin parçası olmasını istiyorlar. Bu çoğu zaman televizyon yayıncılığında ve gazete haberciliğinde mümkün olmuyor. Birçok gazetecinin tutumu vazgeçip bunun imkansız olduğunu söylemek. Ben buna çok ikna olmuş değilim: bence bu mümkün ve özellikle temelsiz bir yayıncılığın sadece çarpıtıcı olduğunu söyleyen mantıklı eleştirilerin bir kısmına cevap da verecektir. Gündelik haberlere yetmiş senelik bir tarihi sığdırmak zor ama denemeye devam etmek gazetecilerin sorumluluğunda.

John Lloyd Oxford Üniversitesi, Gazetecilik Çalışmaları için Reuters Enstitüsü’nde Kıdemli Araştırmacı ve Financial Times gazetesinde katkı sunan editördür.

Devamı İçin:

AccessFreedomGaza conflictHistoryIsraelMediaPalestinePoliticsPowerReligion