گزارش جدید ادوارد مورتیمر، مدیر سابق بخش ارتباطات سازمان ملل حاکی از آن است که پوشش خبری بی‌بی‌سی از بهار عربی به اندازه قابل قبولی بی‌طرفانه بود.
همان‌طور که بی‌بی‌سی تراست – نهاد ناظر بر بی‌بی‌سی- در سایت خود اعلام می‌کند، “بی‌بی‌سی برای خدمت به مردم آمده ست و مأموریت آن اطلاع رسانی، آموزش و سرگرم ساختن است… و ما اینجاییم تا اطمینان حاصل کنیم که بی‌بی‌سی این ماموریت را به جا می آورد.” یکی از اقدامات بی‌بی‌سی تراست برای نیل به این مهم، بررسی بی‌طرفی و صحت پوشش خبری بی‌بی‌سی از اخبار و امور جاری است؛ در همین راستا هر سال یک موضوع متفاوت انتخاب می‌کند و از این جنبه به آن می‌پردازد. موضوعی که در سال 2011 انتخاب شد “حوادث موسوم به بهار عربی” بود که در بخشی از آن، از من خواسته شد که یک “ارزیابی مستقل” انجام دهم.
در چنین مواقعی، با چه معیارها و استانداردهایی می‌توان بی‌طرفی را اندازه گرفت؟ در واقع آیا اصلا مطمئن هستیم که بی‌طرفی به چه معناست؟ بی‌طرفی نمی‌تواند صرفاً حاصل اختصاص زمان برابر به هر کدام از طرفین باشد، چراکه در این موارد بسیار بیشتر از دو طرف درگیرند. دستورالعمل سردبیری بی‌بی‌سی به طور واضح می‌گوید که بی‌طرفی “نیازمند خنثی بودن کامل در همه زمینه‌ها و از جمله اصول اساسی دموکراسی نیست.” آیا این بدان معناست که خبرنگاران بی‌بی‌سی می‌بایست به دور از هر انتقاد و چالشی، آرا و نظرات کسانی که داعیه مبارزه برای دموکراسی دارند را منعکس کنند؟ خوشبختانه تفسیر آنها این نیست. آنها حداکثر به خودشان اجازه می‌دهند که درجه‌ای از دلبستگی به اصول دموکراتیک را بروز دهند – مثلا “ما از یک ستمگر نمی‌پرسیم که چرا او بیشتر ستم نمی‌کند؟” – در کل، آنها می‌خواهند که با شک و تردید برابری به بررسی همه بازیگران عرصه سیاست بپردازند، حتی آنان که حامی دموکراسی هستند و یا ادعای عمل به آن را دارند.
این دستورالعمل همچنین در تعریف یکی از اصول بی‌طرفی می‌گوید: “ما به دنبال آن هستیم که خروجی خبری ما طیف گسترده‌ای از مسایل مربوط به موضوع را از زوایای گوناگون و در یک بازه زمانی مناسب در برگیرد”. من با عنایت به این تعریف معتقد بودم که در ارزیابی بی طرفی نباید صرفاً به این امر قناعت کنم که آیا پوشش خبری، نظرات گوناگون را در بر گرفته، بلکه علاوه بر آن باید ببینم که آیا همه جوانب داستان به اندازه کافی پوشش داده شده است.
نتیجه کلی من آن بود که در مجموع، بی‌بی‌سی به طور قانع‌کننده ای در مواجهه با اتفاقاتی که پوشش داده بی‌طرف بوده است، اما در برخی موارد، تمرکز پوشش خبری آن بیشتر متوجه موارد دراماتیک آن برهه بوده- مصر از 25 تا 11 فوریه 2011، لیبی از فوریه تا اکتبر، و سوریه که تا کنون بخش اعظمی از آن را دربرگرفته است. زیاد پرداختن به لیبی قابل فهم بود و از جهاتی به دلیل درگیر بودن بریتانیا در آنجا قابل توجیه، اما این امر باعث شد که پوشش خبری دیگر کشورهای خاورمیانه نظیر بحرین، یمن، مصر بعد از سقوط مبارک، الجزیره، مراکش، اردن و – شاید مهم‌تر از همه- عربستان سعودی که با اینکه از پرنفوذترین و استراتژیک‌ترین کشورهای منطقه است اما پوشش آن بسیار دشوار است، اندک و یا گاه به گاه باشد.
از جنبه رسانه‌ای هم، چشم‌گیرترین جنبه بهار عربی فراوانی یوجیسی بود (مطالب فرستاده شده از ببنندگان، به عبارت دیگر تصاویر و ویدیوهایی که توسط روزنامه‌نگاران و خبرنگاران حرفه‌ای تهیه نشده)، که همراه بود با کمبود دسترسی به گزارشگران حرفه‌ای و تیم فیلمبرداری در بسیاری از صحنه‌های مهم درگیری‌ها. یوجیسی در کل توسط فعالان و یا شهروندانی تهیه می‌شود که دلبستگی شدیدی نسبت به نتیجه درگیری و نزاع دارند، در نتیجه سرویس‌های خبری که به دنبال بی‌طرفی، دقت و صحت خروجی‌هایشان هستند باید با احتیاط با آن مواجه شوند.
در کل بی‌بی‌سی به خوبی مجهز بود تا با این مسئله کنار بیاید. این خبرگزاری قادر بود که به اطلاعات بومی کارکنان عربش از کشورهای مختلف عربی که در سرویس بخش عربی یا قسمت نظارت بر بخش خارجی کار می‌کردند، تکیه کند. همچنین، پیش از بهار عربی، بخش یوجیسی در اتاق خبر بی‌بی‌سی تأسیس شده بود، که به وارسی تمام محتویات و مطالب به دست آمده می‌پرداخت و سپس آن را به همراه سند و هویت احراز شده و اینکه چه میزان می‌توان آن را پذیرفت یا رد کرد، برای قسمت‌های پخش می‌فرستاد. گاهی در هنگام پخش دشواری تایید صحت آنها تذکر داده می‌شد، هرچند – بر اساس تحلیل محتویاتی که دانشگاه لافبورگ برای موسسه تراست انجام داده، این اتفاق فقط در تعداد کمی از موارد بوده است.
من از مسئولان ارشد بی‌بی‌سی پرسیدم که آیا بینندگان و شنوندگان می‌توانند عدم چنان تذکراتی در هنگام پخش را به عنوان تاییدی بدانند بر اینکه بی بی سی به طور کامل محتوا و مطالب مربوطه را تصدیق کرده است. پاسخ این بود که “سیاست ما به این وضوح نیست، اما شاید این طور باید باشد”. برداشت من این است که در آینده به این شکل خواهد بود.
ادوارد مورتیمر مطالب متعددی در مورد خاومیانه برای روزنامه های انگلیسی نوشته و رییس سابق بخش ارتباطات مجمع عمومی سازمان ملل بوده است. گزارش او در باره بی طرفی و صحت پوشش خبری بی بی سی از حوادث موسوم به “بهار عربی” در 25 ژوئن به چاپ رسید و از اینجا قابل دسترسی است.
